زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه
 

عبدالرحمان بن حماد کوفی




ابوالقاسم عبدالرحمان بن حماد صیرفی کوفی، از محدثین قرن سوم قمری بود. در مورد نام وی اختلاف وجود دارد؛ برخی به نام عبدالرحمان بن حماد و برخی دیگر به نام عبدالرحمان بن ابی حماد ذکر کرده‌اند.


۱ - معرفی اجمالی


ابوالقاسم عبدالرحمان بن حماد صیرفی کوفی، از محدثین قرن سوم قمری است.

۲ - دیدگاه‌ها در مورد راوی


در مورد نام عبدالرحمان اختلافاتی وجود دارد، در ذیل به آن اشاره می‌شود.

۲.۱ - نجاشی


نجاشی از ابوالقاسم عبدالرحمان با عنوان عبدالرحمان بن ابی حماد،
[۱] نجاشی، ابو العبّاس، رجال النجاشی، ج۲، ص۵۱.    
و به تبع وی علامه حلی و ابن داود نیز با همین عنوان از وی یاد نموده‌اند،
[۲] علامة حلی، خلاصة الاقوال، ص۳۷۵.    
[۳] ابن داوود حلی، رجال ابن داود، ص۲۵۶.    


۲.۲ - شیخ طوسی


شیخ طوسی در الفهرست و اختیار معرفة الرجال، ابوالقاسم عبدالرحمان را عبدالرحمان بن حماد معرفی کرده است.
[۴] شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۷۷.    
[۵] شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ذیل یونس بن ظبیان، ص۳۶۴، ش۶۷۴.    
[۶] شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ذیل عمار ساباطی، ص۴۰۶، ش۷۶۳    


۲.۳ - مرحوم تستری


به گفته مرحوم تستری، از این که هر یک از نجاشی و شیخ به همان عنوان خود اکتفا کرده و عنوان دیگر را در کتاب‌های خود ذکر نکرده‌اند، معلوم می‌شود که عبدالرحمان بن حماد و عبدالرحمان بن ابی حماد یکی هستند و بنابراین، باید یکی از آنها (شیخ یا نجاشی) اشتباه کرده باشد. آنچه صحت کلام شیخ را تایید می‌کند این است که در اسناد اخبارِ کافی و تهذیب و استبصار، عبدالرحمان بن حماد وارد شده است نه عبدالرحمان بن ابی حماد.
[۷] تستری، محمد تقی، قاموس الرجال، ج۶، ص۸۰.    


۲.۴ - مرحوم خوئی


مرحوم خوئی نیز عبدالرحمان بن حماد را صحیح دانسته است و به گفته وی، کلمه «ابی» در کلام نجاشی باید از سهو قلم او یا زیادی ناسخان باشد، چرا که ممکن نیست نجاشی از کسی یاد کرده باشد که اصلا روایتی از او در کتاب‌های حدیثی مذکور یافت نشده و در مقابل، کسی را که بسیار در اسناد روایات واقع شده و صاحب کتاب نیز است یعنی عبدالرحمان بن حماد از قلم بیندازد. از طرفی نمی‌توان گفت که صحیح «ابن ابی حماد» است و کلمه «ابی» از کلام شیخ افتاده است، زیرا در این صورت باید ملتزم شویم که در اسناد روایات کافی، تهذیب و کامل الزیارات نیز در تمام موارد کلمه «ابی» ساقط شده و این چیزی است که نمی‌توان به آن ملتزم شد.
[۸] خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۱۸.    


۲.۵ - جمع‌بندی


در این میان با مراجعه به منابع اهل‌ سنت در حدیث، تاریخ و تفسیر مشاهده می‌شود که آنچه در این منابع در میان اسناد روایات وجود دارد، عبدالرحمان بن ابی حماد تمیمی مقرِئی
[۹] طبرانی‌، سلیمان بن احمد، المعجم الصغیر، ج۲، ص۲۲.    
[۱۰] رازی، ابن ابی حاتم، الجرح و التعدیل، ج۵، ص۲۴۴.    
یا مِنْقری
[۱۱] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۹، ص۲۷۳.    
است، نه عبدالرحمان بن حماد صیرفی کوفی، و نام پدر عبدالرحمان بن ابی حماد تمیمی را شُکَیْل یا سکین و کنیه او را ابومحمد گفته‌اند،
[۱۲] ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام، ج۱۴، ص۲۲۹.    
در حالی که مرحوم خوئی و تستری بر این که نام پدر عبدالرحمان، حماد و کنیه او ابوالقاسم است، تاکید ورزیده‌اند.
[۱۳] خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث،ج۱۰، ص۳۱۹.    
[۱۴] تستری، شیخ محمد تقی، قاموس الرجال، ج۶، ص۸۰.    
گذشته از این، در منابع شیعی و اهل سنت اساتید و شاگردان آن دو متفاوت‌اند.
[۱۵] خوئي، سيد ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث ج۹، ص۳۲۳.
[۱۶] ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام، ج۱۴، ص۲۲۹.    
از اینجا گمانِ قوی حاصل می‌شود که عبدالرحمان بن حماد در منابع شیعی که گاهی با عنوان عبدالرحمان بن ابی حماد هم ذکر شده،
[۱۷] نعمانی، محمد بن إبراهیم، الغیبه (نعمانی)، ۳۱۲.    
[۱۸] کوفی، فرات بن إبراهیم، تفسیر فرات کوفی، ج۱، ص۴۲۸.    
شخصی غیر از عبدالرحمان بن ابی حماد تمیمی مذکور در منابع اهل سنت است. اما ابوالقاسم عبدالرحمان بن حماد صیرفی اهل کوفه بود که به قم مهاجرت نمود و در این شهر رحل اقامت افکند. او صاحبخانه احمد بن ابی عبدالله برقی بود و وی را متهم به ضعف و غلوّ نموده‌اند.
[۱۹] نجاشی، ابو العبّاس، رجال النجاشی ج۱، ص۲۳۸.    
به گفته مرحوم خوئی، ضعف او ثابت نشده است.
[۲۰] خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۱۸.    


۳ - مشایخ و راویان


عبدالرحمان بن حماد از محمد بن سهل بن یسع،
[۲۱] شیخ طوسی، الفهرست، ص۴۳.    
ابن فضّال،
[۲۲] شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۶۴.    
مروک بن عبید،
[۲۳] شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۴۰۶.    
ابراهیم بن عبدالحمید، بشیر بن سعید، حنان بن سدیر صیرفی، زیاد قندی، عبدالله بن ابراهیم جعفری، عمر بن یزید، محمد بن اسحاق، حلبی، یونس بن یعقوب، محمد بن سنان و بعضی دیگر روایت کرده
[۲۴] خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۵۱.    
و محمد بن حسین بن ابی خطاب زیّات (م۲۶۲ هـ)،
[۲۵] نجاشی، ابو العبّاس، رجال النجاشی ج۱، ص۲۳۹.    
حسین بن عبدالجبار (ابن ابی الصهبان)،
[۲۶] شیخ طوسی، الفهرست، ص۴۳.    
ابوسعید آدمی، ابواسحاق ابراهیم بن‌ هاشم،
[۲۷] شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۶۴.    
[۲۸] شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۴۰۶    
[۲۹] قهپایی، عنایةالله، مجمع الرجال، ج۶، ص۲۸۴.    
ابن ابی عمیر، ابراهیم بن اسحاق نهاوندی، احمد بن محمد بن اسحاق و برخی دیگر
[۳۰] خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۵۲.    
از او روایت کرده‌اند.

۴ - آثار


شیخ طوسی، عبدالرحمان بن حماد را صاحب کتاب حدیثی دانسته که احمد برقی از پدرش این کتاب را روایت کرده است.
[۳۱] شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۷۷.    
به گفته برخی، احمد بن ابی عبدالله برقی خود این کتاب را از او روایت کرده نه به واسطه پدرش، و کلمه «عن ابیه» که در کلام شیخ آمده، اشتباه است.
[۳۲] خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث،ج۱۰، ص۳۵۰.    
[۳۳] شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۷۷.    
اما کتاب الحروف در علوم قرآن که الندیم از تالیفات عبدالرحمان بن ابی حماد کوفی به شمار آورده،
[۳۴] علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۲۳۹.
[۳۵] ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۷۹.    
ظاهراً از عبدالرحمان بن ابی حماد تمیمی مقرئی است که در منابع اهل سنت بسیار از او روایت شده است.

۵ - پانویس

 
۱. ↑ نجاشی، ابو العبّاس، رجال النجاشی، ج۲، ص۵۱.    
۲. ↑ علامة حلی، خلاصة الاقوال، ص۳۷۵.    
۳. ↑ ابن داوود حلی، رجال ابن داود، ص۲۵۶.    
۴. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۷۷.    
۵. ↑ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ذیل یونس بن ظبیان، ص۳۶۴، ش۶۷۴.    
۶. ↑ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ذیل عمار ساباطی، ص۴۰۶، ش۷۶۳    
۷. ↑ تستری، محمد تقی، قاموس الرجال، ج۶، ص۸۰.    
۸. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۹. ↑ طبرانی‌، سلیمان بن احمد، المعجم الصغیر، ج۲، ص۲۲.    
۱۰. ↑ رازی، ابن ابی حاتم، الجرح و التعدیل، ج۵، ص۲۴۴.    
۱۱. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۹، ص۲۷۳.    
۱۲. ↑ ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام، ج۱۴، ص۲۲۹.    
۱۳. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث،ج۱۰، ص۳۱۹.    
۱۴. ↑ تستری، شیخ محمد تقی، قاموس الرجال، ج۶، ص۸۰.    
۱۵. ↑ خوئي، سيد ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث ج۹، ص۳۲۳.
۱۶. ↑ ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام، ج۱۴، ص۲۲۹.    
۱۷. ↑ نعمانی، محمد بن إبراهیم، الغیبه (نعمانی)، ۳۱۲.    
۱۸. ↑ کوفی، فرات بن إبراهیم، تفسیر فرات کوفی، ج۱، ص۴۲۸.    
۱۹. ↑ نجاشی، ابو العبّاس، رجال النجاشی ج۱، ص۲۳۸.    
۲۰. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۲۱. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۴۳.    
۲۲. ↑ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۶۴.    
۲۳. ↑ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۴۰۶.    
۲۴. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۵۱.    
۲۵. ↑ نجاشی، ابو العبّاس، رجال النجاشی ج۱، ص۲۳۹.    
۲۶. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۴۳.    
۲۷. ↑ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۶۴.    
۲۸. ↑ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۴۰۶    
۲۹. ↑ قهپایی، عنایةالله، مجمع الرجال، ج۶، ص۲۸۴.    
۳۰. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۵۲.    
۳۱. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۷۷.    
۳۲. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث،ج۱۰، ص۳۵۰.    
۳۳. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۷۷.    
۳۴. ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۲۳۹.
۳۵. ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۷۹.    


۶ - منبع


پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۴۰، برگرفته از مقاله «عبدالرحمان بن حماد صیرفی».


رده‌های این صفحه : راویان صاحب کتاب | محدثان کوفه قرن 3 (قمری)




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.